Moja droga

Tomasz G

Tadeusz Kosciuszko - republikanin, rewolucjonista, deista, bohater narodowy

Andrzej Tadeusz Bonawentura Kosciuszko jest znany szerszemu gronu przez swoj wklad w walke o niepodleglosc Polski w tzw. Insurekcji Kosciuszkowskiej. I na tym wiedza na temat tego bohatera narodowego najczesciej sie konczy. Malo kto jest swiadom pogladow Tadeusza Kosciuszki. Warto je tutaj odswiezyc. W koncu trudno sobie uswiadomic i wyobrazic, ze polski bohater narodowy mogl byc deista, antyklerykalem i miec za przyjaciol masonow? Dla niektorych moze byc to szokiem.

Ponizszy tekst bedzie proba obiektywnego opisania osobowosci omawianej postaci historycznej. Z racji tego warstwa tekstowa skladac sie bedzie z dwoch czesci. Pierwsza bedzie forma krotkiej biografii, druga skladac sie bedzie z pogladow Tadeusza Kosciuszki.

Zanim zaczniemy typowa biografie, warto poswiecic jeden akapit dotyczacy rodu Kosciuszkow. Uwaza sie, ze Tadeusz Kosciuszko wychowywany byl w duchu tolerancji religijnej. Wywodzil sie on z bialoruskiej szlachty, ktora zamieszkiwala tereny tzw. Rusi Litewskiej. Poczatkowo przodkowie Tadeusza porzucili prawoslawie na rzecz protestantyzmu. Jeden z nich, niejaki Jan Kosciuszko, na poczatku XVII w., bedac juz ewangelikiem, wzial slub z arianka i sam przeszedl na wierzenie braci polskich. W 1658 r. arian zmuszono do przyjecia katolicyzmu albo do opuszczenia kraju (wplyw na to miala kolaboracja duzej liczby arian na rzecz Szwedow podczas II wojny polnocnej). Wspomniany rod szlachecki wybral w tym przypadku katolicyzm i tak juz pozostalo. Z autopsji znal on katolikow, prawoslawnych, unitow, protestantow oraz zydow. Podwaliny tej tolerancji mogly miec wplyw na rozwoj deizmu jako idei oswieceniowej u omawianej postaci, o czym szerzej pozniej.

Wychowanie mialo duzy wplyw na uformowanie pogladow Tadeusza. W wieku 9 lat rozpoczal on edukacje jako uczen kolegium pijarskiego w Lubieszowie kolo Pinska. Edukacje prowadzily osoby duchowne. W oswieceniowym typie ksztalcenia, m.in. oprocz laciny uczono jezyka polskiego, matematyki oraz nauk przyrodniczych. Ponadto pedagodzy przekazywali wzorzec ,,oswieconego obywatela patrioty", zaktywizowanego dla dobra swojej ojczyzny, co takze udzielilo sie w pozniejszym zyciu Tadeusza. Warto wspomniec, iz opisywana szkole zreformowal Stanislaw Konarski - pijar, katolicki zakonnik wdrazajacy idee oswieceniowe w szkolnictwie. Wrocmy jednak do Tadeusza Kosciuszki. Przerwal on nauke w 1760 r., ze wzgledu na smierc ojca. Los jednak sie do niego usmiechnal - otrzymal rekomendacje lokalnej szlachty oraz wladz koscielnych z terenow rodzimego Polesia. Dzieki znajomosciom, stal sie kandydatem do podjecia studiow w Szkole Rycerskiej. Stypendium ufundowal mu Adam Kazimierz Czartoryski, widzac potencjal w mlodej osobie. Kosciuszke przyjeto do szkoly, gdy mial 19 lat. Wspomniana placowka stanowila kondominium polskiego oswiecenia w edukacji w tamtym czasie, m.in. sprowadzano do niej wybitnych zagranicznych wykladowcow. Oprocz tego Tadeusz za dobre wyniki w szkole zostal wyslany na stypendium do Francji. Oficjalnie studiowal w Akademii Malarstwa i rzezby, a na prywatnych lekcjach poszerzal wiedze na temat wojskowosci. (Powodem takiego stanu rzeczy byl fakt, iz w tamtym czasie cudzoziemcy nie mogli legalnie wstapic do francuskiej akademii wojskowej). Wspomniane nauki mialy miejsce w latach 1769-1774. Uznaje sie, iz ten wyjazd do przedrewolucyjnej Francji mial wplyw na rozwoj pogladow Tadeusza Kosciuszki. Podczas tej podrozy zwiedzil rowniez Holandie, Anglie, Szwajcarie, Saksonie oraz Polwysep Apeninski. Warto podkreslic na koniec tego akapitu, iz sam mecenas Szkoly Rycerskiej, Adam Kazimierz Czartoryski, ubiegal sie o przywilej wyjazdu za granice Tadeusza Kosciuszki u krola Polski - Stanislawa Augusta Poniatowskiego.

Po skonczeniu szkoly i po powrocie z zagranicznej podrozy, Kosciuszko nie odnalazl sie, dzisiaj bysmy to okreslili - ,,na rynku pracy". Jego umiejetnosci nie zostaly docenione w kraju, pomimo tego, ze byl np. w stopniu kapitana. Wplyw na to miala m.in. redukcja w armii Rzeczpospolitej, wymuszona przez zaborcow. (Pamietac trzeba, iz kiedy Tadeusz byl we Francji doszlo do I rozbioru Polski). W tym samym czasie przezyl on zawod milosny. Dorabiajac jako nauczyciel corek hetmana Jozefa Sosnowskiego, zakochal sie w jednej z nich - Ludwice, z wzajemnoscia. Nie posiadal stosownego majatku, dlatego tez mial nikle szanse na oficjalne zareczyny. Po nieudanych zareczynach, porwal on ukochana, jednak sluzba powiedziala hetmanowi, do czego doszlo. W konsekwencji Tadeusz Kosciuszko zostal pobity przez Jozefa Sosnowskiego dajac nauczke, ze takie zachowanie nie bedzie tolerowane. Niespelniona ukochana - Ludwika Sosnowska, ostatecznie zostala wydana za ksiecia Stanislawa Lubomirskiego. (Jej ojciec przegral jej reke w grze w karty ze wczesniej wspomnianym ksieciem). W konsekwencji tych doswiadczen, mlody polski oficer, niepotrafiacy odnalezc sie w realiach i uciekajac przed zemsta ojca ukochanej, wyruszyl w kolejna podroz.

Tadeusz Kosciuszko przybyl w 1775 r. do Saksonii. Poszukiwal tam pracy - bezskutecznie. Trafil nastepnie do Paryza. To wlasnie tu dowiedzial sie o wojnie koloni w Ameryce Polnocnej z Wielka Brytania. W czerwcu 1776 r. znalazl sie w jednym z francuskich fortow i wyruszyl przez ocean. Po dwoch miesiacach podrozy znalazl sie w Filadelfii. Wzial udzial w Rewolucji Amerykanskiej jako ochotnik. Zajmowal sie glownie budowaniem fortyfikacji. To wlasnie podczas tego konfliktu, Tadeusz Kosciuszko zetknal sie z realizowanymi w praktyce idealami republikanskimi. Jego przyjacielem stal sie m.in. Thomas Jefferson. Uzyskal w tej wojnie stopien generala brygady armii amerykanskiej.

Kosciuszko wrocil do kraju w 1784 r. i ujrzal ojczyzne w rozkladzie. Osiadl w rodzinnym majatku w Siechnowiczach. W zwiazku z reforma zwiekszenia liczebnosci wojska do 100 tys. w ramach obrad Sejmu Czteroletniego, Tadeusz Kosciuszko 12 pazdziernika 1789 r. otrzymal od krola nominacje na generala majora wojsk koronnych. Rozpoczela sie wojna polsko-rosyjska w 1792 r., w obronie Konstytucji 3 maja. Glownym punktem zapalnym tej wojny bylo zawiazanie Konfederacji Targowickiej. Tadeusz dostal dowodztwo nad dywizja w tym konflikcie. Za dokonania podczas tego konfliktu odznaczony zostal orderem Virtuti Militarii, oraz Orderem Orla Bialego. Po zdradzie krola Stanislawa Augusta Poniatowskiego, ktory przeszedl na strone Targowiczan, Tadeusz Kosciuszko wyemigrowal za granice, do Drezna. Juz w 1793 roku z innymi konspiratorami planowal powstanie.

Warto w tym akapicie przejsc do najwazniejszych kwestii z powstania z 1794 roku, przez ktore Tadeusz Kosciuszko stal sie najbardziej rozpoznawalny w obecnych czasach. Owa Insurekcja, nazwana pozniej przez historykow - Kosciuszkowska - stala sie nie tylko polem bitewnym w walce z Rosjanami, ale tez poligonem doswiadczalnym wprowadzania nowych reform wojskowych w duchu republikanizmu i oswiecenia, m.in. do armii polskiej trafili mieszczanie i chlopi. Ci ostatni najczesciej uzbrojeni w kosy bojowe tworzyli tzw. oddzialy Kosynierow. Pomimo poczatkowych sukcesow zrywu, w ostatecznosci powstanie zakonczylo sie kleska. W trakcie przegranej bitwy pod Maciejowicami, ranny Kosciuszko trafil do niewoli carskiej.

General Kosciuszko byl wiezniem rosyjskim do grudnia 1796 r. Jego kondycja fizyczna i psychiczna nie miewala sie dobrze. Ponadto ten stan poglebil upokarzajacy akt wiernosci poddanczej - chodzi dokladnie o przysiege wobec cara Pawla I. Cena tak wysoka byla pragmatycznym wyborem uwolnienia powstancow polskich, znajdujacych sie w niewoli tak jak ich dowodca. Oswobodzony, wraz ze swoim najblizszym przyjacielem - Janem Ursynem Niemcewiczem, wyruszyli do USA. Goscil ich sam Jerzy Waszyngton. Tadeusz Kosciuszko odwiedzil w tym czasie tez Thomasa Jeffersona. Oprocz sentymentalnych wspomnien z okresu Rewolucji Amerykanskiej podczas biesiad i pogawedek, wyprawa Kosciuszki do Ameryki miala takze pragmatyczny cel. Dokladnie chcial on odzyskac zalegle platnosci. W koncu jakby nie patrzec byl najemnikiem w czasie wojny o niepodleglosc USA, a owczesna sytuacja materialna Kosciuszki nie kreslila sie w kolorowych barwach.

Wciagniety znow do polityki wyruszyl do Francji w 1797 roku. Na prosbe Jeffersona, Tadeusz podjal sie roli mediatora i pod koniec czerwca przybyl do Francji. Misje wobec USA wypelnil z powodzeniem, jednakze w kwestii polskiej nie zdzialal nic. Polscy konspiratorzy przyjeli Kosciuszke z mieszanymi uczuciami. Tadeusz jednak angazowal sie dalej dla sprawy Polski. Sam bral udzial w zawiazywaniu Legionow Polskich we Wloszech oraz w tworzeniu struktur organizacji o nazwie ,,Towarzystwo Republikanow Polskich". Nie podzielal on jednak nadziei na odzyskanie niepodleglosci dla Rzeczypospolitej u boku Napoleona Bonaparte, ktorego szczerze nie lubil. (Choc Cesarz Francuzow okreslal go mianem ,,Bohaterem Polnocy"). Symbolicznym pozostaje fakt, iz Kosciuszko nie przybyl do utworzonego w 1807 r. Ksiestwa Warszawskiego. Tadeusz Kosciuszko w 1815 r. osiadl w Szwajcarii, w miescie Solura, u zaprzyjaznionego Franciszka Ksawerego Zeltnera. Wycofal sie z zycia publicznego. Czul sie tez wyalienowany z polskiego srodowiska emigracyjnego. Tadeusz Kosciuszko zmarl 15 pazdziernika 1817 r.

Po przedstawieniu najwazniejszych watkow biograficznych omawianej postaci, warto w tym akapicie przejsc do drugiej czesci tego artykulu, jakim beda jej poglady. Na poczatek rozwinac trzeba czytelnikowi kwestie deizmu wyznawanego przez Tadeusza Kosciuszke i jego poglady na temat religii, zwlaszcza antyklerykalizm. Nastepnie zostana przedstawione poglady na temat czlowieka, kwestia rownosci wszystkich ludzi wobec prawa oraz wdrazanie idealow republikanskiego oswiecenia w zycie.

Teoretyczna koncepcja oswieceniowa deizmu zakladala m.in., ze czlowiek powinien samodzielnie ksztaltowac swoje poglady religijne zgodnie z wytycznymi rozumu i zasadami wspolzycia spolecznego. Deisci odrzucali tradycyjne dogmaty oraz instytucje Kosciola, traktujac je jako ucisk wobec jednostki, ludow i narodow. (Deizm traktowali jako ,,lek" na ,,negatywne wplywy instytucji religijnych" na spoleczenstwo). Religia pojmowana w sposob deistyczny okreslano terminem ,,religii natury", a Boga okreslano jako ,,Istote Najwyzsza" lub ,,Absolutem". Jednakze Tadeusz Kosciuszko inaczej rozumial deizm - w jego pojmowaniu wiecej bylo podejscia emocjonalnego niz racjonalnego w tej koncepcji.

Kosciuszko uwazal, ze panstwo nie powinno miec innej religii niz naturalna. Religia, wedlug niego, wykorzystywana byla przez kaplanow do utrwalania dominacji nad ciemnym ludem, glownie do zaspokajania materialnych potrzeb oraz wzmocnienia wladzy tyranow. Z racji tego potepial nie tylko kosciol katolicki, ale np. tez kosciol prawoslawny czy unicki oraz zapewne protestanckie zbory. Tutaj pojawia sie interesujaca koncepcja kwestii religia, a panstwo - zdaniem Kosciuszki wyznania religijne powinny byc podporzadkowane strukturom panstwowym, ktore w konsekwencji zapewnialyby obywatelom swobode wyznania w granicach obowiazujacego prawa. Najbardziej widoczne jest to w pewnym zrodle historycznym. Chodzi dokladnie o tzw. ,,Memorial Kosciuszki" z 1814 roku, zaadresowany do A.J. Czartoryskiego - tego samego, ktory przyjal Tadeusza Kosciuszke do szkoly Rycerskiej. (Jest kilka tlumaczen tego dokumentu z jezyka francuskiego, ja posluze sie z portalu racjonalista.pl) W dokumencie tym Tadeusz Kosciuszko surowo ocenial kler katolicki, ale i nie tylko, bo i tzw. ,,prywate", cytujac:

,,Jesli jednak, na odwrot rozpoczniecie od oswiecania Ksiezy, dacie im /tym samym/ wiecej srodkow, by zniewalali Lud i trzymali go w jeszcze silniejszym uzaleznieniu, bowiem kazde wydzielone cialo w Narodzie bedzie miec zawsze swoj wlasny interes, przeciwny do interesu Panstwa, badz bedzie wystepowac przeciwko dzialaniom rzadu, badz beda mialy miejsce potajemne bunty i konspiracje, w ktore niestety obfituje historia. Nie mozna miec nadziei, ze zmieni sie ich zachowanie, gdyz w ich podstawowym interesie lezy mamienie ludu klamstwami, strachem przed pieklem, dziwacznymi dogmatami oraz abstrakcyjnymi i niezrozumialymi ideami teologicznymi. Ksieza beda zawsze wykorzystywac ignorancje i przesady Ludu, poslugiwac sie (prosze w to nie watpic) religia jako maska przykrywajaca ich hipokryzje i niecne uczynki. (...)"

W innym fragmentach tego memorialu czytamy, kolejne uwagi wobec kleru, m.in.:

,,Widzielismy Rzady Despotyczne, ktore poslugiwaly sie zaslona religii w przekonaniu, ze to bedzie najmocniejsza podpora ich wladzy, wyposazano wiec Ksiezy w najwieksze mozliwe bogactwa kosztem nedzy ludu, nadawano im najbardziej oburzajace przywileje az po miejsce u Tronu, jednym slowem, tak mnozono wzgledy, dobra i bogactwa Duchownych, ze polowa Narodu cierpiala i jeczala z biedy, podczas gdy oni, nie robiac nic, oplywali wszelkie dostatki."

Tadeusz Kosciuszko wdrazal w zycie deizm, np. swiadomie nie wykonywal praktyk religijnych, co odbierane bylo negatywnie i z napomnieniem m.in. ze strony biskupa Turskiego. Usilnie namawial on Kosciuszke do obowiazkowej dla kazdego katolika spowiedzi wielkanocnej, a Tadeusz... ,,mial to gdzies". Dojsc mozna do wniosku, iz Tadeusz Kosciuszko czcil Boga, jako istote wyzsza, ale nie bral udzialu w mszach swietych, obrzedach i zyciu religijnym. Teze ta postawil polski historyk, uczestnik Powstania Styczniowego -Tadeusz Korzon.

Druga mocna cecha swiatopogladowa Tadeusza Kosciuszki w kwestii religii bylo potepienie fanatyzmu religijnego, np. twierdzil on, ze:

,,Fanatyzm dodaje wprawdzie mocy duszy, ale napelnia czlowieka slepota i tamuje wzrost mysli, dlatego nigdy nie zrowna bohaterstwu wolnosci".

Przelewanie krwi w imie ,,istot wyzszych", takze bylo potepiane przez Tadeusza Kosciuszke, cytujac:

,,Bywaly czasy, kiedy dla roznych bogow, jakich sobie natworzyli ludzie, wzajemnie sie zabijali, ale dzis Europa jest przekonana, ze Bog natury nie potrzebuje, aby laly dla niego krew stworzenia, co nie sa zdatne ogarnac jego istoty".

Z racji tego Tadeusz Kosciuszko nieprzychylnie obserwowal Konfederacje Barska oraz zamieszki i bunty Rusinskiego chlopstwa prawoslawnego na Wolyniu i Podolu w latach 1788-1789. Warto poruszyc dla czytelnika to drugie wydarzenie szerzej, aby w pelni zobrazowac rozumowanie i podejscie Kosciuszki do kwestii fanatyzmu i obrony chlopstwa. (Kwestia podejscia Tadeusza Kosciuszki do chlopstwa zostanie poruszona szerzej w dalszej czesci artykulu).

Przyczyna sytuacji w latach 1788-1789 na Wolyniu i Podolu byla prorosyjska propaganda prawoslawnego duchowienstwa, ktora miala rozsadzic lad i porzadek w Rzeczypospolitej. Kosciuszko nie przylaczyl sie do dominujacej opinii, aby ukarac zbrojnie prawoslawne rusinskie chlopstwo. Padaly m.in. propozycje wobec tego problemu, aby wyslac pospolite ruszenie szlachty, ktore dokonaloby pacyfikacji buntownikow. W maju 1789 r. Tadeusz Kosciuszko pisal w tej kwestii do Michala Zaleskiego. Ten ostatni byl poslem na Sejm Czteroletni oraz czlonkiem owczesnej sejmowej komisji sledczej w sprawie oskarzonych o bunty. Warto tu zacytowac Tadeusza Kosciuszke w calosci, aby w pelni zrozumiec jego stanowisko w potepianiu fanatyzmu religijnego oraz obrone chlopow, cytujac:

,,(...) Fanatyzm pochodzacy z nieswiadomosci zawsze najokropniejsze zwykl wydawac skutki. Zapobiec nie(s)wiadomosci dluga jest droga. Trzeba wiekow, aby oswiecic ludzi, a trudniej u nas, gdzie ludzie oddychaja niemal z woli swych panow, nie maja zadnego po sobie prawa, nawet odmienic miejsce zabroniono im, uchylic sie od okrucienstwa lub uciemiezenia, pomijam od niesprawiedliwosci, bo tej zawsze doznaja. Wiem, co nieludzkosc odpowiedziec moze - moga uciec. A gdzie? Pytam sie, do Moskwy chyba? Bo wszedzie pozwala prawo scigac poddanego. (Poddanego - slowo przeklete byc powinno w oswieconych narodach). To my zaludniac inne kraje naszym nierzadem bedziemy? Zmniejszyc fanatyzm jest krotszy sposob i nie widze, jak jeden pewny i najlagodniejszy, laczac swieta wszystkie ich z naszymi, jeden niech bedzie kalendarz. Postarac sie, aby popi msze mogli mowic po polsku. Nieoswieconym ludziom powierzchownosci potrzeba, widocznej roznicy, gdyz zadnej nie czynia miedzy religia grecka nieunitow, to jest moskiewska, a swoja (unicka), jedna jest to dla nich, a nasza jest odmienna dla nich. Przyzwyczajac ich potrzeba do polskiego jezyka, niech w polskim jezyku wszystkie ich nabozenstwa beda. Z czasem duch polski w nich wejdzie".

Brac trzeba pod uwage jednak fakt, iz przy takim zasciankowym mysleniu wiekszosci szlachty w owczesnym czasie, pomysly takie, jakie dawal Tadeusz Kosciuszko, byly w wiekszosci zapewne niezrozumiale.

Ostatnia kwestia w temacie religii to rozdzielenie kosciola od instytucji panstwowych. Tadeusz Kosciuszko chcial typologicznie swieckiego panstwa. W kwestii edukacji przeciwstawial sie on powierzaniu jej klerowi. Mowa tutaj nie tylko o klerze katolickim, ale takze prawoslawnym i unickim. Negatywny stosunek Tadeusza Kosciuszki do Kosciola widoczny byl oprocz teorii takze w pragmatycznych dzialaniach. Przykladem Insurekcja, kiedy jako Naczelnik wydawal rozkazy konfiskaty dobr m.in. dzwonow koscielnych na rzecz powstania.

Kolejnym szerszym tematem, w zwiazku ze swiatopogladem Tadeusza Kosciuszki, pozostaje wizja czlowieka. Glowny bohater tego artykulu gleboko interesowal sie ideami oswieceniowymi, ktore w jakis sposob mogly poprawic zywot uciskanych przedstawicieli owczesnego polskiego spoleczenstwa - chlopow, ale i nie tylko, np. bedac w Ameryce, po wojnie przeznaczyl czesc zdobytych funduszy na edukacje murzynskich niewolnikow.

Wedlug Kosciuszki, pierwszym krokiem w ,,uwolnieniu chlopstwa" powinno byc wyzwolenie osobiste chlopa, a potem edukacja, cytujac:

,,Mniemaja niektorzy, iz potrzeba pierwej oswiecic lud, zanim mu dac wolnosc. Ja rozumiem przeciwnie, ze chcac oswiecic lud trzeba go uwolnic. Wielez narodow historii znamy, co nie umialy czytac, a byli wolnymi?".

Tadeusz akceptowal bez zastrzezen naturalna zasade rownosci wszystkich ludzi wobec prawa. Trzeba pamietac, ze w tamtych czasach poglad taki byl rewolucyjny, czy to w absolutystycznej Francji czy szlacheckiej Rzeczypospolitej. W jednej i drugiej, kazdy czlowiek mial ustanowione miejsce, ktorego nie mogl zmienic. Tutaj najbardziej ubolewala Kosciuszke sytuacja polskich chlopow, m.in. po powrocie z wojny ze Stanow, zmniejszyl panszczyzne swoich poddanych do 2 dni. Ponadto, wdrazanie zasady rownosci dobitnie widac w dokumencie o nazwie ,,Uniwersal Polaniecki" z okresu Insurekcji. Wedlug tego dokumentu, tereny objete powstaniem zwolnione byly z poddanstwa chlopow oraz otaczaly ich panstwowa opieka prawna i zmniejszona panszczyzna. Podczas tego powstania Najbardziej znanym cytatem w tej materii pozostaje ten:

,,Za sama szlachte bic sie nie bede, chce wolnosci calego narodu i dla niej tylko wystawie swe zycie".

Oznacza to, iz za narod Tadeusz Kosciuszko uznawal nie tylko szlachte (narod szlachecki), ale takze wszystkich tych, ktorzy zamieszkiwali tereny Rzeczypospolitej poslugujacym sie jezykiem polskim. Mowa tu o mieszczanach i chlopach o roznym pochodzeniu etnicznym. Potwierdzeniem tego odwolania sie do ,,etosu polskosci" widac chociazby w liscie do Michala Zaleskiego, gdzie padaja stwierdzenia dotyczace laczenia kalendarzy, modlitwy popow w jezyku polskim, przyzwyczajaniu do polskiego jezyka oraz o ,,wchodzeniu polskiego ducha" w prawoslawne serca.

Podczas Insurekcji, w kwestii chlopskiej i wdrazania republikanskich idealow oswieceniowych, wazna pozostaje rowniez bitwa pod Raclawicami, a raczej sytuacja po niej. Za odniesione zwyciestwo Tadeusz Kosciuszko mianowal chlopa - Wojciecha Bartosza - chorazym Granadierow Krakowskich. Nadal mu rowniez nazwisko - Glowacki. Oprocz tego Tadeusz Kosciuszko, ubral sie w chlopska sukmane. Wynikalo to jednoczesnie z owczesnej tradycji wojskowej (dowodca zakladal mundur oddzialu, ktory najbardziej wyroznil sie w walce), ale tez jak wczesniej wspomniano - wprowadzaniu republikanskich wartosci.

Warto na sam koniec przejsc do podsumowania przedstawionych tresci. Z biografii i pogladow Tadeusza Kosciuszki wysnuwa sie wedlug niego obraz panstwa swieckiego, w ktorym kazdy obywatel wyznaje religie taka, jaka chce. Jest w tym tylko jeden warunek - instytucje koscielne i religijne podlegaja bezapelacyjnie panstwu. Edukacja powinno zajac sie panstwo, a nie kler, bez wzgledu na to czy bedzie to np. katolicki ksiadz, czy prawoslawny lub unicki pop. Z wizji Kosciuszki wylania sie tez jeden narod, poslugujacy sie jezykiem polskim, jako jezykiem panstwowym, ale o roznym pochodzeniu regionalnym i etnicznym. Na temat funkcjonowania systemu czy ustroju wiemy za malo, aby szerzej przedstawic. Zapewne wizja ustroju wedlug Tadeusza Kosciuszki bylaby republika na wzor idealow wyniesionych ze wczesnego funkcjonowania USA. W koncu tam ujrzal on idealy republikanskie wdrazane w zycie. To tam ujrzal jak angielski chlop wyslany do kolonii uzyskuje pelna wolnosc podczas Rewolucji Amerykanskiej. Szerzej przebadac trzeba w tym przypadku organizacje ,,Towarzystwo Republikanow Polskich", a moze uzyska sie odpowiedzi na to pytanie. Czy moze bylby to jednak model ustroju wprowadzony na wzor Jakobinski, z Rewolucyjnej Francji? Trudno to jednoznacznie okreslic, bo Insurekcja nie zostala wygrana. Intrygujacym faktem jednak pozostaje, ze kosciol moglby byc przesladowany w takim ustroju panstwowym. W koncu Tadeusz Kosciuszko przetapial m.in. dzwony na produkty potrzebne do walki z Rosjanami, co daje do myslenia, iz takie dzialania moglyby byc realizowane np. w polepszeniu funkcjonowania panstwa albo np. na budowanie publicznych szkol. Kwestia ta pozostaje na chwile obecna w formie przypuszczen.
Patryk Plokita

Bibliografia:

Dokumenty zrodlowe:

Kosciuszko T., O Kosciele, religii i wolnej mysli", Memorial 1814, [w Kwadratowy

[link widoczny dla zalogowanych]

Pozycje ksiazkowe:

Korzon T., ,,Kosciuszko - biografia z dokumentow wysnuta", Krakow 1894. [w Kwadratowy

[link widoczny dla zalogowanych]

Kozminski K., ,,Tadeusz Kosciuszko 1746-1817", Warszawa 1969;

Strony internetowe:

Komitet Kopca Kosciuszki w Krakowie ustanowiony w 1820 r., ,,Biografia" [w Kwadratowy

[link widoczny dla zalogowanych]

Potomski P., ,,Gen. Tadeusz Kosciuszko. Rycerz wolnosci, rownosci i braterstwa"; [w Kwadratowy

[link widoczny dla zalogowanych]

Romanowicz T., ,,Oswieceniowy mysliciel i humanista" [w Kwadratowy

[link widoczny dla zalogowanych]

Skrzypek M., ,,Kosciuszko o religii" [w Kwadratowy

[link widoczny dla zalogowanych]

,,Tadeusz Kosciuszko (1746-1817)", [w Kwadratowy

[link widoczny dla zalogowanych]

Zuziak J., ,,Bitwa Pod Raclawicami, 4 kwietnia 1794", [w Kwadratowy

[link widoczny dla zalogowanych]

Audycje radiowe:

,,Tadeusz Kosciuszko - nieskazitelny symbol polskosci?" [w Kwadratowy

[link widoczny dla zalogowanych]

Programy edukacyjne:

,,Ciacho i bestia. Tadeusz Kosciuszko", ,,Historia bez cenzury", [w] https://www.youtube.com/watch?v=KpuKIUVmUiY